Faiz, ticaretin hemen her alanında uygulama alanı olan ve çoğu zaman da uyuşmazlıkların çıkmasına sebebiyet veren bir kavram niteliğindedir. Ticari işlerde faizi açıklamadan önce kısaca ticari işin ne olduğundan da bahsetmekte fayda bulunmaktadır.
1. TİCARİ İŞ NEDİR?
Ticaret Kanunu’nun 3. maddesinde ticari iş, Ticaret Kanunu’nda düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller şeklinde tanımlanmıştır. Yani bir işin ticari iş olup olmadığı iki şekilde belirlenmektedir:
- Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş tüm hususlar ticari iş niteliğindedir.
- Bir ticari işletmeyi ilgilendiren her türlü işlem ve fiil de yine ticari iş niteliğindedir.
Bir işin ticari iş mi yoksa adi (ticari olmayan) nitelikte bir iş mi olduğu uygulanacak hükümlerin, dolayısıyla faiz oran ve türünün de belirlenmesi açısından önem arz ettiğinden bu nitelendirmenin doğru tespit edilmesi de büyük önem arz etmektedir.
Bu kısa açıklamadan sonra artık faizin ticari işlerde özellik arz eden durumlarını açıklamaya başlayabiliriz.
2. TİCARİ İŞLERDE FAİZ ORANI SERBESTÇE BELİRLENEBİLİR Mİ?
Tacir olmayan kişiler arasındaki ticari iş niteliğinde olmayan işlerde (adi işlerde) faiz belirlenirken başta Borçlar Kanunu olmak üzere çeşitli kanunlarda birtakım sınırlamalar getirilmektedir. Ancak ticari işlerde ise faiz oranı serbestçe belirlenebilmektedir.
Nitekim; Ticaret Kanunu’nun 8. maddesinin 1. Fıkrasında; “Ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir.” denilerek bu husus açıkça düzenlenmiştir. Dolayısıyla ticari işlerde faiz oranının serbestçe belirlendiğini ve diğer kanunlardaki sınırlamaların ticari işler bakımından uygulama alanı bulmadığını ifade etmemiz gerekmektedir.
Ancak ticari işlerde faiz oranının belirlenmesinde mutlak bir serbestinin olduğunu da ifade etmemiz doğru olmayacaktır. Şöyle ki; belirlenen faiz oranı, borçlu tacirin mahvına (ekonomik varlığının tehlikeye düşmesine) sebep olacak nitelikte ise veya aşırı yararlanma (gabin) niteliğinde ise hakim, bu faiz oranının düşürülmesine karar verebilir.
Görüldüğü üzere, ticari işlerde kural olarak faiz oranının serbestçe kararlaştırılması kabul edilmişse de hakkaniyet gereği böyle bir sınırlamanın getirilmiş olduğunu da ifade edelim.
Ayrıca faizin ödenmesinin kanunen zorunlu olduğu ancak, taraflarca faizin belirlenmediği durumlarda; hem adi işlerde hem de ticari işlerde kanuni faiz oranı belirlenmiş kabul edilmektedir. Yani faizin ödenmesinin zorunlu olduğu hallerde; eğer faiz oranı belirlenmemişse işin niteliğine bakılmaksızın kanuni faiz oranı uygulanmaktadır.
3. ÖNGÖRÜLMEMİŞ OLSA DAHİ TACİRİN FAİZ TALEP ETMESİ MÜMKÜN MÜDÜR?
“Ticari iş, karşılıksız (ücretsiz) yapılamaz.” şeklindeki ilke gereğince; ticari bir iş gören tacirin sözleşmede öngörülmemiş olsa dahi faiz talep edebileceği kabul edilmiştir. Nitekim, Ticaret Kanunu’nun 20.maddesinde de; “Tacir olan veya olmayan bir kişiye, ticari işletmesiyle ilgili bir iş veya hizmet görmüş olan tacir, uygun bir ücret isteyebilir. Ayrıca, tacir, verdiği avanslar ve yaptığı giderler için, ödeme tarihinden itibaren faize hak kazanır.” denilerek bu husus açıkça düzenlenmiştir.
Dolayısıyla tacirin ticari işi sebebiyle bir alacağa hak kazanması söz konusu olduğunda, bu alacağa faiz yürütüleceği kararlaştırılmış olmasa dahi tacirin faiz talep etmesi mümkündür. Böyle bir durumda tacirin talebinin hukuka aykırılık içermediğini ifade etmemiz gerekmektedir.
4. TİCARİ İŞLERDE FAİZE FAİZ YÜRÜTÜLMESİ (BİLEŞİK FAİZ) MÜMKÜN MÜDÜR?
Bir anaparaya faiz yürütüldükten sonra anaparaya bu faiz de eklenip belirlenecek yeni tutara da tekrardan faiz yürütülmesine bileşik faiz denmekte olup ticari olmayan (adi) işlerde bileşik faiz yasaktır.
Ancak Ticaret Kanunu’nun 8. maddesinde; “üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir.” denmek suretiyle sınırlı da olsa ticari işlerde faize faiz yürütülmesi mümkün hale getirilmiştir. Bu kapsamda; cari hesaplarla, her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde bileşik faiz uygulanması halinde herhangi bir hukuka aykırılık olduğundan söz edilemez.
Tüm bu açıklamalardan sonra ifade edilmelidir ki; ticari işlere uygulanacak faize ilişkin Ticaret Kanunu’nda özel düzenlemeler bulunmakta olup bu düzenlemelerin hem tacirler hem de tacir olmayan kimseler tarafından bilinmesi büyük önem arz etmektedir.
