Teknolojinin gelişmesi, insanların kendi dünyasında saklamak isteyebileceği verilerin bile kolaylıkla dışarı çıkmasına neden olabilmektedir. Bu yüzden de kişisel veri, bunun korunması, korunma hakkı gibi kavramlar daha önemli hale gelmiştir. Bu yazıda, günlük yaşamda da sıklıkla duyduğumuz kişisel veri kavramının bilgi edinme hakkı ile olan ilişkisini değerlendireceğiz.
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre veri kelimesine ilişkin altı tanım yer almakta olup en uygunu, “olgu, kavram ya da komutların, iletişim, yorum ve işlem için elverişli biçimsel bir gösterimi” olarak tanımlanmakta iken, kişisel kelimesi ise “kişiye ilişkin, kişinin kendi malı olan, şahsi ve zati” şeklinde tanımlanmaktadır.[1]
En genel anlamda kişisel veri; “belirli ya da belirlenebilir nitelikteki bir kişiye ilişkin her türlü bilgi” olup, “bir kişiyi belirlemeye yarayan akla gelebilecek her türlü bilgi, o kişinin kişisel verisidir”[2]. Bir başka tanıma göre ise kişisel veri “kişinin şahsi, ailevi, mesleğine ilişkin ayırt edici özelliklerini ve niteliklerini göstermeye yarayan her türlü bilgidir”[3]. Bir diğer tanıma göre ise kişisel veri; “bir kişinin belirlenebilir kılınması, verilerin doğrudan ya da dolaylı olarak bir gerçek kişiyle ilişkilendirilmesi suretiyle kişinin tanımlanabilmesi, yani şahsın o şahıs olduğunu ortaya çıkarılabilmesi özelliğidir”[4]
KVKK’nın amacı 1’inci maddede; “kişisel verilerin işlenmesinde başta özel hayatın gizliliği olmak üzere kişilerin temel hak ve özgürlüklerini korumak ve kişisel verileri işleyen gerçek ve tüzel kişilerin yükümlülükleri ile uyacakları usul ve esasları düzenlemek” olarak açıklanmıştır.
Kişisel veri hakkında yapılan tanımlar ışığında ve verilerin kolayca elde edilebilmesi göz önüne alındığında kişisel verilerin korunması büyük öne arz etmektedir. Nitekim, Anayasa Mahkemesinin 9 Nisan 2014 tarih ve E:2013/122, K:2014/74 sayılı kararında da; “Kişisel verilerin korunması hakkı, kişinin insan onurunun korunmasının ve kişiliğini serbestçe geliştirebilmesi hakkının özel bir biçimi olarak, bireyin hak ve özgürlüklerini kişisel verilerin işlenmesi sırasında korumayı […]” amaçladığı tespit edilerek, “kişisel verilerin ticari işletmeler için kıymetli bir varlık niteliği kazanması neticesinde, özel sektör unsurlarınca yaratılan risklerin daha yaygın ve önemli boyutlara ulaşması ve terör ve suç örgütlerinin kişisel verileri ele geçirme yönündeki faaliyetlerinin artması gibi etkenler” sebebiyle kişisel verilerin geçmişte olduğundan çok daha fazla korunmaya muhtaç olduğu ifade edilmiştir.
Devletin elindeki verilere erişim hakkı olarak bilgi edinme hakkının ancak çeyrek asırlık bir geçmişi vardır. Son yirmi yıl içerisinde dünya üzerinde Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler’den Kenya, Nijerya ve oradan da Arjantin, Peru ve Kanada’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada hukuken tanınan bilgi edinme hakkı, ülkemizde de Avrupa Birliği’ne Uyum Süreci’nde 2003 yılı içerisinde çıkarılan 4982 sayılı Kanun’la düzenlenmiş bulunmaktadır[5]
Bilgi edinme hakkı ile zayıf konumda olan birey, tek yanlı işlem yapma yetkisine sahip idare karşısında güçlendirilmiş ve bireyin yönetime katılımı sağlanmaya çalışılmıştır. Bilgi edinme hakkı temel hak ve özgürlükleri barındıran ve vatandaşlar için en önemli yönetime katılma araçlarından biri olmuştur.
İlgili kişilerin kendilerine ait hangi kişisel verilerin, hangi şartlarda, kim tarafından ve ne amaçla işleneceğini bilmesi hayati öneme sahiptir. Bu bilgilere sahip olan ilgili kişi, hukuki dayanaklardan hareketle haklarını kullanarak kişisel verilerinin akıbeti üzerinde söz sahibi olabilecektir.[6] Bu yönüyle bilgi edinme hakkı, verilerin korunmasına dair diğer ilke ve haklara kaynaklık eden, işlerlik kazandıran bir ana ilke konumundadır.[7]
4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na göre “bu Kanunun amacı; demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.”
Kanun’un amaç metnine bakıldığında Bilgi edinme hakkına kaynaklık eden ilkelere yer vermiştir. Buna göre eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak bilgi edinme hakkı kullanılabilecektir. Bu demek değildir ki amaç metni dışında uygulanacak kaynaklar yoktur. Anayasa’da ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde yer alan düzenlemeler de Bilgi Edinme Hakkının kapsamını oluşturmaktadır.
Sonuç olarak Bilgi edinme hakkı demokratik bir ülkenin ve ifade özgürlüğünün gereğidir. Bilgi(veri) demokrasinin oksijenidir. Şeffaflık ve açıklık yoksa, insanlar neler olup bittiğinden habersizse ve onları yönetenlerin eylemleri gizliyse demokratik bir ülkeden söz edemeyiz. Bilgi yalnızca insanlar için değil hükümetler için de önemlidir. Kötü hükümetler varlıklarını sürdürebilmek için gizliliğe önem veririler. Bilgi edinme hakkının temel hak ve özgürlükler bağlamında önemli bir yeri vardır. Bilgi edinme hakkı, daha kaliteli daha yaşanılabilir demokrasinin ana yapısıdır.
Stj. Av. Hüseyin ERKAN
