Türkiye’de son dönemde yapılan yasal düzenlemelerle çalışanların hakları koruma altına alınsa da yine de birçok sıkıntı yaşanıyor. Özellikle kötü niyetli işverenlerin başvurduğu bazı yöntemlere karşı çalışanlar sessiz kalıyor. Kimisi işini kaybetmemek için sesini çıkartamıyor, kimisi de yasal haklarını bilmediği için. Sabah’tan Faruk Erdem’in yazısına göre, yapabileceğiniz çok şey bulunuyor. İşte o yazı…
EKSİK BORDRO
Gerçek maaşlar bordroya yansıtılmayarak çalışanlar asgari ücretten gösteriliyor. Kalan miktarlar elden ödeniyor. Çalışanlar ilk başta paralarını tam alıyor gibi görünse de işveren hem devletten vergi primini kaçırıyor hem de işçisinin geleceğinden çalıyor.
İleride alacağınız tazminat ve emekli maaşı bu yüzden azalıyor. İşveren de vergi ve prim kaçırdığı için suçlu duruma düşüyor.
NE YAPABİLİRİZ
‘İşimi kaybetmeyeyim’ diyorsanız ALO 170’e şikayet edin. CİMER vasıtasıyla yetkililere durumu iletebilirsiniz. Böylece SGK müfettişleri gelerek incelemede bulunur ve gerçek maaşların bordroya yansıtılmasını sağlarlar.
Ayrılmayı göze alıyorsanız, haklı fesihle tazminatınızı talep etme hakkınız var. İş Kanunu Madde 24 bu hakkı size tanıyor. Haklı fesih ile işten ayrılmak için dilekçenizi mutlaka noter vasıtasıyla gönderin. Böylece yasal süreçte sizin için delil olacaktır. Dilekçenize gerekçenizi de mutlaka yazın. Gerekirse bir hukukçudan destek alın. Ayrılırken tazminatınızı bordroda yazan miktardan değil gerçek maaşınızdan hesaplatın. Bunun için gerçek maaşınızı gösterir belgeleri saklamayı unutmayın. Size elden ödenen miktarla ilgili imzaladığınız belgeler makbuzlar önemlidir bunları saklayın.
SİGORTASIZ İŞÇİ
Türkiye’de her çalışanın SGK’ya bildirilmesi gerekir. Bu yasal bir zorunluluktur. Deneme süresinde bile olsa sigortasız işçi çalıştırılamaz. Ama bazı patronlar ‘işsizlik korkusunu’ kullanarak çalışanına sigorta yapmıyor. Bu sayede devleti soyarken çalışanının da hakkını gasp ediyor. Sigortasız çalışırsanız hem emeklilik, hem izin hem de tazminat hakkınız olmaz. Sağlık hizmetlerinden yararlanamazsınız. Sosyal güvenceden yoksun olduğunuzdan sizi istedikleri zaman işten çıkartırlar, hak ararken zorluk çekersiniz.
NE YAPABİLİRİZ
Öncelikle durumunuzu mutlaka SGK’ya bildirin. Bunun için ALO 170’i kullanabilirsiniz. Sigortanızın yapılıp yapılmadığını ve primlerinizin yatırılıp yatırılmadığını e-devlet vasıtasıyla mutlaka kontrol edin. İşe girerken sigorta şartı koşun ve sözleşme imzalayın. Sigortasız çalışmaya asla razı olmayın. Sigortasız çalışmaya mecbur kalırsanız işyerinde çalıştığınızı ispat edecek tüm belgeleri saklayın. Bu ileride hizmet tespiti davalarında sizin için delil oluşturacaktır.
TAZMİNATI SIFIRLAMA: Bu yöntemde işveren işçiyi 11. ayda işten çıkmış gibi göstererek 1. ayda yeniden giriş yapıyor. Dolayısıyla 12 ayı dolduramayan işçi ne tazminat ne de izin hakkına kavuşuyor.
NE YAPABİLİRİZ: Sigorta işlemlerinizi e-devletten takip ederek giriş çıkış yapılıp yapılmadığını mutlaka kontrol edin. Eğer böyle bir işlem varsa durumu Çalışma Bakanlığı’na bildirin. Size giriş çıkış yapmışlarsa bile tazminatınız ilk işe girdiğinizden itibaren hesaplanır unutmayın. Bunun için çalıştığınızı gösterir tüm belgeleri saklamayı unutmayın.
Milyonlarca çalışanı ilgilendiriyor! Çalışanın hakları nelerdir?
İZİN KULLANDIRMAMA: Her işçinin kıdemine göre izin hakkı var, bu devredilemez, yok sayılamaz. Ama bazı kötü niyetli işverenler, işçinin bu iznini kullandırmaz, eksik kullandırır. Hiçbir işveren ‘iznini kullandırmıyorum’ diyemez. İşçi de ‘ben izin kullanmıyorum’ diyemez.
NE YAPABİLİRİZ: İzne çıkarken bunu mutlaka belgeleyin. İzin kağıtlarının bir nüshasını kendinizde saklayın. İleride işten ayrıldığınızda kullanmadığınız izin paralarını o günkü brüt maaş üzerinden alacaksınız unutmayın. Ödenmezse bu belgelerle dava açar, alırsınız.
MESAİ VERMEME: Haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu saati aşan kısımlar yüzde 50 fazlasıyla ödenir. Ama birçok şirket, bunu göz ardı eder.
NE YAPABİLİRİZ: Mesailerin ve diğer ücretlerin ödenmemesi, işçi için haklı fesih sebebidir, tazminatı gerektirir. Bunun için noter kanalıyla ihtarname gönderebilirsiniz. Böylece birikmiş tazminatınızı ve alacaklarınızı alabilirsiniz. Ücret ve diğer alacaklar için zaman aşımı süresi 5 yıldır unutmayın. Mesai yaptığınızı gösterir belgeleri mutlaka saklayın.
MAAŞI ÖDEMEME EKSİK VERME: Bazı işverenler zorunlu sebepler olmadan keyfi olarak maaş ödemelerini geciktiriyor, ya da eksik ödüyor. Böylece işçinin hakkını çalıyor.
NE YAPABİLİRİZ: İş Kanunu madde 34 bu konuda çalışanların haklarını düzenliyor. İşte o maddedeki haklarınız: “Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır. Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz” Bunun dışında maaşların ödenmemesi yine İş Kanunu 24. Maddesi gereğince çalışanlara haklı fesih ile tazminatını alma hakkı da veriyor.
İŞTEN TAZMİNATSIZ ÇIKARTMA: İşverenler yasal süreçlerin uzunluğuna da güvenerek hakkınız olduğu halde sizi tazminatsız işten çıkartabiliyor. Bu durum sizin için yasal haklar doğuruyor.
NE YAPABİLİRİZ: Bir işyerinde en az 1 yıllık çalışmanız varsa bir brüt maaş tazminat alma hakkınız bulunmaktadır. Eğer bir yılı doldurduktan sonra işten çıkartılmışsanız tazminatınızı talep edebilirsiniz. Kendi istek (istisnalar hariç) ve kusurunuz olmadan çıkartıldığınız için tazminat hakkınız bulunuyor. Bunun için artık yasal süreç de kısaldı. Hemen arabulucuya giderek hakkınız olan tazminatınızı talep edin. En geç bir ay içinde sorun çözülüyor. Eğer çalıştığınız yerde 30 ve üstünde çalışan varsa bu kez geri dönüş talebi ile işinize dönebilir, ya da başlatılmazsanız 8 brüt maaşa kadar tazminat alabilirsiniz.
1 YIL DOLMADAN ÇIKARTILMA: Bazı işyerleri tazminat ödememek için işçileri bir yıl dolmadan işten çıkartarak haksızlık yapıyor. Böylece tazminat vermiyor, izin hakkı dolmadığı için de izin parası ödemiyor.
NE YAPABİLİRİZ: Öncelikle şöyle söyleyelim: Eğer 1 yılınız dolmamışsa tazminat alamasanız da 6 ayınız dolmuşsa size ihbar tazminatı ödemek zorundalar unutmayın. Ödemezlerse arabulucuya gidebilirsiniz. 6 aydan 1.5 yıla kadarki çalışmalarda ihbar tazminatı 4 haftalık ücret kadar olacaktır. Yine çalıştığınız işyerinde 30 ve üzerinde işçi varsa bu kez geri dönüş talebinde bulunun ve işe başlatılmazsanız tazminatınızı yine alırsınız. Ayrıca kötü niyetle çıkartıldıysanız, ayrımcılık, kötü niyet gibi tazminatlara da hakkınız olabilir. Yine mobbing de suçtur. Durumunuza göre bu konularda da taleplerde bulunabilirsiniz.
